Jonge Brabantse boerin met poffer

Een poffer is een typisch Brabantse hoofdbedekking in de vorm van een hoefijzer. In dit kledingstuk werden kunstmatige bloemetjes verwerkt, die vaak lijken op vergeet-me-nietjes, rozen en wasbloempjes. Na 1900 werden de poffers groter en breder, bijna kolossaal. De poffer werd op zondag gedragen. Door de week droeg men een kleinere witte muts. Na de Tweede Wereldoorlog verdween de poffer.

Het verhaal van de schildersfamilie Kruysen is bekend. De Brabantse wereld van rond 1920 verschilde niet zoveel van de wereld van Van Gogh. De boeren leefden van het land en het werk van hun eigen handen. Zij  werden geteisterd door hevige armoede en schiepen daaruit kracht tot samenhorigheid.

Deze harde werkelijkheid is in dit schilderij zichtbaar. Deze Brabantse madonna is uit die ervaring geschilderd. In 1924 werd de poffer volop gedragen. We zien een jonge vrouw. Op het gezicht is een stralende, jeugdige gloed te zien. Maar de ogen zijn strak, priemend. Hier is geen relativering, geen lach, zelfs geen glimlach.

Het woord dat Kruysen door de boerin spreekt mag duidelijk zijn. Ook laat het schilderij zien wat zijn expressionistische benadering voor het woord van zijn penseel waard is. Het model van dit werk is immers niet één bepaalde vrouw. We zien niet het gezicht van één herkenbare, concrete persoon, maar de door verbijstering en uitputting getroffen ziel van dé Brabantse vrouw uit het begin van de 20e eeuw. Het gezicht van de boerin draagt het masker van die ontreddering. De indringende ogen klagen zowel geschrokken als onverschrokken het harde lot aan.

Maar Kruysen schept eenheid uit tegenstellingen. Het fascinerende van dit werk is het mystieke contrast tussen die verscheurde blik enerzijds en anderzijds de rijkdom van de wufte poffer, de gouden sieraden, de oorbellen en hanger, en het door kant en satijn verfijnde zwart van de kleding. Kruysen omringt de expressie van de getroffen ziel teder met de zachte luister van al die schoonheid.

Toch is het vooral de poffer die in de werk de hoofdrol speelt. Die oogt als een krans of sluier, ja als een aureool. Juist hierdoor krijgt de verscheurde blik haar opgeheven, hemelse wijding. De kleine bloempjes in de poffer zweven en cirkelen mee in die hemelse beweging. De poffer is geschilderd als een wolk die uit vele lagen is opgebouwd, van zwaar tot licht en doorzichtig. De hoefijzervorm van de poffer, symbool van geluk, vergroot het hart van de gekwetste boerin. De poffer is door haar ronde, stralende vorm het symbool van het werk van God; zinnebeeld van het wonderlijk geloof van de mens. Daardoor heeft het aardse met al haar noden niet het laatste woord.

De poffer is het archetype van de Brabantse volkscultuur, waarin de geest van het geloof waart. Hierdoor is dit schilderij een religieus geladen icoon. Heel geraffineerd zien we dat ook terug in het kwetsbare kanten en satijnen jasje van de boerin. De ronde vorm, het wit en de zachte groene, roze en gele kleuren van de poffer, lopen er heel subtiel in door. Ook het stoffelijke wordt dus meegenomen met, en voltooid door de genade van de alles omvattende beweging van de liefde.

Biografie